رابطه انسان با طبیعت از دیدگاه اسلام

رابطه انسان با طبیعت از دیدگاه اسلامی با برداشتی از حدیث حضرت علی(ع) اینطور بیان شده‌است که امام انسان را غیر از جسم، دارای چهار نفس (موجود زنده) دانسته‌اند؛ یعنی نفوس گیاهی، حیوانی، تدبیرگر قدسی و ملکه روحانی، قوا و خواص مستقل خود هستند. در فرازی از خطبه اول نهج‌البلاغه است که حضرت رابطه خداوند را با پدیدارها و عناصر طبیعت، چنین بیان می‌فرماید: « خداوند درون اشیاء است و با آن یکی نیست و بیرون از آن است و از آن جدا نیست ». و همچنین در قرآن سوره انعام آیه۲، خلقت انسان را به خاک نسبت می‌دهد (هو الذی خلقکم من طین) و در سوره حجر آیه۲۹، خلقت انسان را به روح نسبت می‌دهد (سویته و نفخت فیه من روحی).

بنابراین اینطور است که انسان به ‌تنهایی جهان کوچک است؛ یعنی تمام مراتب وجود اعم از عوالم مادی، گیاهی، حیوانی، عقلانی و روحانی در خلقت او وجود دارند. رابطه انسان با طبیعت در واقع رابطه بُعد روحی انسان با سایر ابعاد و عناصر وجودی خود است، یعنی رابطه انسان با عناصر طبیعت در واقع روند خودآگاهی انسان را تسهیل و سیر تکاملی انسان را ممکن می‌نماید.

رابطه هندسه و طبیعت از دیدگاه معماری

هندسه اساس هنر و معماری ایرانی است. تأثیر ساختاری هندسه از معماری ایرانی خود پهنۀ وسیعی از تعریف و شکل‌گیری فضایی تا مسائل نیایش و استاتیکی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این تأثیرگذاری در باغ ایرانی و با پیوند فضاهای بسته و باز طی سلسله مراتبی در تمامی عرصه‌ها به چشم می‌خورد. در باغ گذشته از شکل گیری هندسی فضاها شاهد آن هستیم که فضاهای باز و عرصه‌های طبیعی نیز به نظم درآمده و با هندسه قوام می‌گیرد (علی‌ مردانلو، ۱۳۸۹: ۵۵-۴۶). هندسه نقش مهمی در شکل‌گیری معماری ایرانی دارد؛ هندسه وسیله پیوند معماری ایران با رازهای نظام آفرینش است و همین پیوند نظام معماری و نظام آفرینش است که معماری ایرانی را این چنین تعالی بخشیده است (دانش‌دوست، ۱۳۷۴: ۴۵-۴۴).

فضای معماری بر اساس نوعی هندسه ساده و پیچیده شکل می‌گیرد و در هر حال از محیط طبیعی بسیار ساده‌تر است و انسان در طول تاریخ؛ سلطه‌اش را بر طبیعت از طریق هندسی کردن آن اعمال کرده است (افشار نادری، ۱۳۷۸: ۶).

هندسه اساساً عنصر متحد‌کننده جزء و کل است.  مطلق است و تغییرناپذیر و انسان را با منطق آفرینش، با نجوم، طبیعت و آسمان آشنا می‌سازد (افشار نادری، ۱۳۷۴: ۷۲).

باغ

بنا به تعریفی که از سوی منشور فلورانس و البته کمیته باغ‌های تاریخی در سال ۱۹۸۲ میلادی ارائه شده، باغ ترکیب معماری از جماد و نبات است، پس اثری زنده و نمایانگر فرهنگ هر قوم و شرایط اقلیمی زادگاهش است (شاهچراغی، ۱۳۸۹: ۴۱). کلمه باغ یا پردیس یا بهشت و مانند آن همگی به اینگونه فضاها نوعی معنویت ویژه می‌بخشیده است (براتی، ۱۳۸۳: ۱۵).

هدف باغ‌سازی

همواره از اهداف کلی باغ وصول همنشینی با طبیعت است که به صورت کششی در نهاد انسان‌ها وجود دارد. زندگی شهرنشینی انسان را از طبیعت جدا می‌کند، باغ‌سازی دعوتی است از طبیعت به درون شهر و جامعه، منتها در این حرکت طبیعت در رابطه با خواسته انسان‌ها و فرهنگ آن‌ها به گونه‌های مختلف به نظم کشیده می‌شود و به صورتی در می‌آید که نه طبیعت کامل است و نه معماری تنها؛ بلکه حاصل کار کنار آمدن هر یک از عناصر تشکیل دهنده باغ است با عناصر دیگر (دانش‌دوست،۱۳۶۹: ۲۲۴-۲۱۴).

باغ ایرانی در بستر اسلام

باغ ایرانی از ترکیب ساده و موزون، رابطه صحیح و استوار، سلسله مراتب حساب شده، منطق عقلایی، نظام هندسی مشخص، آسه بندی منظم، خطوط عمود بر هم، تخت کرت‌های چهارضلعی، تقسیمات متعادل، گذرگاه‌های مستقیم هدف‌دار که به گاه نیاز با گشادگی فضایی می‌آمیزد، شبکه مترنم جهت‌دار آب که در فضاهای باز و پوشیده وسعت یافته و به چهره آسمان و آسمانه لبخند شادمانه می‌زنند، تشکیل یافته است (لطیفی، ۱۳۷۱).

باغ در مقام برخوردگاه آدمیان و اندیشه‌هاشان و به عنوان میعادگاه زمین و آسمان و نقطه تلاقی عملکرد و پندار، بهترین جای تجربه عرفانی است (سمیعی‌آذر، ۱۳۸۶).

در باغ ایرانی نظام معماری باغ، انتظام دهنده، نظام‌های کارکردی، کالبدی (آب، کاشت، استقرار ابنیه) و نظام‌های معنایی است. همچنین نظام منظر، نظام سایه و نظام آواها، منتج از کیفیت تلفیق و آمیختگی نظام‌های کالبدی یاد شده بوده و مختص باغ ایرانی است. در باغ ایرانی نهایت مادی به بی نهایت معنوی ارتقا می‌یابد، باغ تا آنجا که ممکن است ساده و روشن شکل می‌گیرد و ابهامی مادی در رابطه انسان و فضا باقی نمی‌گذارد (میرفندرسکی، ۱۳۸۳: ۱۰).

در دائره المعارف اسلامی در توضیح واژه باغ آمده «محوطه‌ای غالباً محصور، ساخته انسان با بهره گیری از گل و گیاه و درخت و آب و بناهای ویژه که بر قواعد هندسی و باورها مبتنی است».

عناصر طراحی باغ ایرانی

کرت‌بندی، نظم هندسی، تقارن، مرکزیت، ریتم، گستردگی دید، هندسه مستطیلی و تقسیمات چهارگانه از خصوصیات طراحی باغ ایرانی می‌باشد (مهدی‌زاده، ۱۳۹۰: ۳۹).

الف ) سلسله مراتب

بر اساس این اصل فضاها و عناصر مختلف بر اساس اهمیت، ارزش کارکردی و بسیاری از عوامل دیگر در کنار هم قرار می‌گیرند. در طراحی اغلب باغ‌های ایرانی این اصل به خوبی دیده می‌شود. سلسه مراتب در باغ‌ها از سر در ورودی یا گاهی میدان و آبنمایی در بیرون باغ (جلوخان) شروع و با گذشتن از هشتی و محور اصلی به کوشک باغ می‌رسد. این اصل را در ارتفاع، رنگ و اندازه عناصر باغ هم می‌توان جستجو کرد.

ناظر زمانی که مسیر از پائین تا بالا را طی می‌کند در موقعیت بالا شاه نشین کوشک قرار می‌گیرد و ضمن دریافت احساس خوشی ازسیر سلوکی که داشته به پاداش زمینی خود نیز دست می‌یابد و دیدن منظره‌ای بدیع از کلیت چشم انداز باغ و سیری که طی کرده است، او اینک پائین را پشت سر گذاشته و به بالا رسیده است (براتی، ۱۳۸۳: ۱۳).

ب)تقارن

یکی دیگر از ویژگی‌های باغ ایرانی تقارن می‌باشد؛ تقارن در باغ ایرانی را می‌توان به شکل نقطه‌ای، محوری و دو محوری نام برد (طوسی و امامی فر،۱۳۹۰: ۶۵). تقارن واژه‌ای عربی است که یکی از معنی آن قرار دادن دو پدیده، شی یا عنصر در دو سوی یک نقطه یا محور به صورت آیینه‌وار و تکرار شونده است، اوج قرینه‌‌سازی را می‌توان بر محورهای اصلی باغ دید؛ (سلطان زاده،۱۳۸۷: ۱۰۰) قرینه سازی در باغ ایرانی از ویژگی‌های خاص آن است؛ قرینه سازی باغ ایرانی با تصورات عرفانی می‌خواند. جدول آب آبی آسمان را تکرار می‌کند و باغ خود قرینه‌ی بهشت است… راه خود از میان قرینه‌ها به وحدت می‌رساند (سپهری،۱۳۷۰: ۴۸).

ج ) مرکزیت

اصل مرکزیت یکی از مهم‌ترین اصول در ترکیب و ساماندهی باغ ایرانی است و اغلب برای تاکید بر مهم‌ترین کارکرد و فضای باغ مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ اصل مرکزیت همواره با اصل تقارن در بسیاری از باغ‌های ایرانی استفاده می‌شود؛ مرکزیت در اسلام نماد و یادآوری از وحدت وجود است و بر پایه و اساس بازتاب کیفیتی است که در بطن آن وحدت نهفته است. پس در بیان وحدت و انعکاس آن از طریق مرکزیت فضاهای پر و خالی هر یک به گونه‌ای نقشی در فضا می‌یابند و در این میان حوض‌های مربع مستطیل نمادی از ثبات و پایداری هستند و زمانی که در مرکز قرار می‌گیرند به عنوان یک عنصر نظم دهنده به معماری و مکان عمل می‌کنند (نائینی،۱۳۸۱: ۴۸).

د) ریتم

به معنی تکرار موزون ساده یا پیچیده یک عنصر یا پدیده در یک اثر هنری است. منظور از تکرار موزون پیچیده، تکرار چند عنصر یا مجموعه به نحوی است که درک روابط و قانونمندی‌های حاکم بر آنها به مشاهده دقیق و عمیق نیاز دارد.

این اصل در مواردی جوابگوی نیاز عملکردی می‌باشد همچون حجره‌های یک مدرسه یا کاروانسرا، و گاهی بر آورده کننده نیاز زیبایی شناختی است از لحاظ بصری منظری ظریف و خوشایند پدید آورد (سلطان زاده، ۱۳۷۸).

در باغ ایرانی این اصل را می‌توان در دیواره‌های حاشیه باغ، دیواره‌های صفحه بندی حاصل از زمینه‌ای شیب دار و حتی در کفسازی‌ها مشاهده می‌شود.

هـ) استقلال و تشخیص فضاها

در معماری ایرانی همه فضاها دارای استقلال و متشخص‌اند و هیچ فضایی منفی یا مانده از فضای دیگر نیست.

این ویژگی که به نظر می‌رسد گاهی با واقعیت‌های کارکردی در تعارض باشد از اصول مراعات شده در نمونه‌های ارزشمند معماری ایران است. درباغ ایرانی نیز همه فضاها اعم از ساخته و ساخته نشده، از خود هویتی به نمایش می گذارند. بطوریکه حتی فاصله میان دو فضای مستقل، خود عرصه‌ای کامل به شمار می‌آید که واجد تعریف، هویت و عملکرد مستقل می‌باشد.

و)تنوع در وحدت، وحدت در تنوع

باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی، هندسه و مصالح اجرایی، دارای تنوع فضایی بی نظیری است. تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدودسازی، تنظیم فاصله دید، بهره‌گیری از اشکال کامل هندسی، طرح کاشت، ترکیب بندی‌های متفاوت از گونه‌های گیاهی، کارکردهای فضایی آب، بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا می‌کند. محورهای اصلی، محورهای فرعی، کرت‌ها، انواع حوض‌ها و فضاهای ساخته شده با نوع بسیار زیادی که ارائه می‌دهند نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می‌دهند.

ز)طبیعت گرایی و بهره گیری از منظر

فرهنگ ایرانی انسان را جدا از طبیعت نمی‌بیند بلکه او را همراه با سایر عناصر طبیعت و جزء لا ینفک آن و دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به آیات و نشانه‌های خدا می‌بیند، موجب حظ بصر و نشاط روان آدمی می‌داند. از این رو معماری و هنر ایران به شدت طبیعت گراست. این اصل در باغ ایرانی سبب بوجود آمدن فضاهای نیمه باز مانند ایوان و کوشک شده است که حد فاصل و پیوند دهنده فضای طبیعت (حیاط یا منظره باغ) و بخش ساخته شده می‌باشد. وجود فضای دنج و خلوت و پناه بردن به گوشه طبیعت در باغ ایرانی یک قاعده است، در نتیجه باغ ایرانی فضایی عارفانه و شاعرانه برای تامل به شمار می‌رود. وجود چشم اندازهای عمیق و باز در محورها و مسیرهای اصلی باغ، عدم وجود موانع بصری و هدف دار بودن این مسیرها (رسیدن به فضای ساخته شده یا یک نشانه بصری) بر طبیعت گرایی بیشتر صحه می‌گذارد.

ویژگی‌های مشترک باغ ایرانی

ویژگی‌های مشترک باغ‌های ایرانی را می‌توان این گونه بر شمرد:

– تقسیم باغ غالباً به چهار بخش

– استفاده از خطوط راست در طراحی

– وجود یک کوشک یا بنا در مرکز یا بلندترین قسمت باغ

– استفاده از یک جوی اصلی

– استفاده از استخرهای وسیع به عنوان آینه و زیبایی چشم انداز مقابل کوشک

– رابط نزدیک با طبیعت

– کاشت درخت میوه در قسمت بزرگی از باغ

– فقدان فضای سبز بیهوده و… (حیدر نتاج، ۱۳۸۰) .

اجزاء باغ ایرانی

به طور کلی یک باغ با ترکیب اجزاء زیر شکل می‌گیرد:

الف)زمین

زمین باید از لحاظ جنس خاک، قابلیت نفوذ آب و حاصلخیزی مورد بررسی و توجه قرار گرفته باشد.

 ب)آب

یکی از مشخصه‌های مهم باغ ایرانی، تمایل زیاد به نمایش آب است. چون آب معمولاً خیلی کم و بسیار عزیز بود. معمار باغ‌ساز بازی‌های زیادی با آب می‌کرد. آب مورد نیاز باغ باید افزون بر کفایت از خاصیت استمرار و دائمی بودن برخوردار باشد. برای جاری شدن آب از جای جای باغ در باغ ایرانی آب را به درون زمین برده و از مکان‌های خاص به بیرون جاری می‌کرده‌اند و حرکت آن در چهار جهت و چهار جوی، تمثیلی از چهار نهر بهشتی است که در باغ ایرانی به کار گرفته شده است (دیبا، ۱۳۷۶).

ج)درختان

درخت به تعبیری ترکیب آسمانی و زمین و آب و در مجموع، کل عالم عین است که حیات ساکن را درمقابل با آنچه در سنگ و موجودات جمود یافته است، متجلی می‌سازد (کوپر، ۱۳۷۹: ۲۱۵). این نکته قابل ذکر است که درخت برای بسیاری از جوامع کهن نماد خدا و یا جایگاه ذاتی متافیزیکی بوده است و به علاوه در اندیشه آنان درخت همواره علت باروری، سرچشمه حکمت و دانش، نام میرایی و تجلی آسمان است (هال، ۱۳۸۰: ۱۲۴).

برای ایجاد سایه در باغ ایرانی از درختان سایه افکن مانند بید، چنار، نارون و مانند آن استفاده شده‌است و برای کمک بیشتر به ایجاد سایه، گذرگاه‌های باغ‌ها را باریک انتخاب نموده‌اند تا سایه درختان دو طرف همه سطح گذرگاه‌ها را بپوشاند (نعیما، ۱۳۹۰: ۳۵). در باغ‌های ایرانی از درختان میوه نیز استفاده می‌شده‌است (بل، ۱۳۸۶: ۱۲۴).

د)پدیده‌های فرعی

این پدیده‌ها نتیجه وجود و یا کاربرد عناصر به کار رفته در باغ هستند مانند صدای آب، بوی گل و یا عواملی هستند طبیعی و در نتیجه احداث باغ و سرسبزی آن به باغ جلب می‌شوند؛ مانند پرندگان زیبا که صدای چهچه آن‌ها بر غنا و زیبایی باغ می‌افزاید. در نتیجه دو عامل صدا و بوی گل‌ها را می‌توان به عناصر سازنده باغ افزود (دانش‌دوست، ۱۳۶۹: ۲۲۴-۲۱۴).

در میان عناصر موجود در طبیعت، آب و گیاه از اهمیت بیشتری نسبت به بقیه برخوردارند و همواره سایر عناصر طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ترکیب هوشمندانه آب و گیاه در فضاسازی باغ‌های ایرانی نشان می‌دهد که هر سه رویکرد مفهومی، کارکردی و زیباشناختی به خوبی در آن رعایت شده‌است و درواقع رمز پایداری باغ‌های ایرانی تبلور این سه مفهوم در مجموعه واحد باغ است. درواقع چنانچه در طراحی محیط زیست جایگاه این دو عنصر به‌درستی انتخاب شود، محیطی پایدار و کارآمد حاصل می‌گردد. از این رو در طراحی طبیعت و ساماندهی عناصر آن باید به سه رویکرد مذکور توجه ویژه مبذول داشت (زمانی، ۱۳۸۸: ۳۸-۲۵).

هـ)عمارت کوشک

کوشک محلی مسکونی در باغ و دارای اتاق‌ها و تالارهای جداگانه برای ساکنان و مهمانان بوده است. طراحی آن معمولاً آمیخته با فضای باز انجام می‌شده و محل قرارگیری آن در انتهای راه اصلی و تقاطع محورهای باغ بوده‌است (حیدرنتاج، ۱۳۸۹: ۷۳). غالباً ساختمانی برون‌گرا بود که در قسمتی از  فضای واقع در میان باغ به گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شد که ساکنان آن بتوانند از بهترین منظر برخوردار شوند (سلطان‌زاده، ۱۳۷۸: ۵۸).

و)هندسه باغ ایرانی

به‌کارگیری فرم‌های طبیعی در معماری، نشان گرایش انسان به آثار خلقت و تاثیرات آن است. ازسوی دیگر فرم‌های طبیعت درگذشته از نقش مؤثرشان چه در زمینه عملکردی و چه در باب زیبایی، مورد احترام و تقدس فرهنگ‌ها و اقوام ملل مختلف برخوردار بوده‌اند (خاکزند، ۱۳۸۶: ۴۷-۳۵). در معماری ایرانی به‌ویژه منظر ایرانی توجه به جهات اصلی و جهت آسمان همواره مورد توجه بوده است، حوض آب راکد در حیاط مسجد بازتابی از این اندیشه است (کربن، ۱۹۹۸).

علاوه بر هندسه کلی و جهات تأثیرگذار بر هندسه باغ ایرانی، در اجزای باغ ایرانی نیز توجه خاصی به شکل‌های هندسی شده‌است و شکل مربع که فاصله بین اجزای باغ را ساده و روشن نشان می‌داد، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. در کاشتن درخت، نخستین گام، دقت در تعیین فاصله محل کاشت از هر طرف بود و بدین ترتیب مربع هایی شکل می‌گرفت که از هر طرف که نگاه می‌کردند، ردیف درختان را می‌دیدند. به‌طور خلاصه در هندسه باغ ایرانی دو اصل مهم بود: سه کشیدگی کنار هم و تقسیم باغ به مربع هایی که خود دارای تقسیماتی منظم و مربع شکل بودند. (پیرنیا، ۱۳۷۳: ۹-۴).

یک اصل مهم در باغ سازی ایرانی باز بودن چشم انداز اصلی به شکل مستطیل کشیده بود. در این باغ ها، در مقابل بنا، فضای باز و کشیده ای بود که درست در چشم انداز اصلی واقع می‌شد. در این فضا درختان بلند می‌نشاندند ( شاه‌چراغی، ۱۳۸۸-۲۱).

دلایل مذهبی شکل‌گیری باغ ایرانی

وجود عناصر چهاربخشی چون چهارطاقی آتش «آتشکده» و عنصر چهارباغ که از اهمیت چهار جهت اربعه و چهار عنصر مقدس زرتشتیان و چهار نهر بهشتی آن حکایت دارد نقش مذهبی این باغ‌ها را مورد تأکید قرار می‌دهد. در دوران اسلامی نیز این نقشه تداوم یافته و نگاه قرآنی آن تصویر بهشت در زمین بوده که خداوند در قرآن به مردم نیکوکار وعده داده است. بشر مسلمان بر آن است تا این بهشت را به گونه‌ای هرچه شبیه‌تر و والاتر برای بندگان سعادت خواه به نمایش بگذارد. از این رو اجزای تشکیل دهنده این بهشت‌ها مفهوم مقدس پیدا می‌کند و نمایش آن ها جنبه استعاره‌ای می‌یابد (کامروا، ۱۳۸۴: ۳۵۸-۳۴۷).

باغ در حقیقت نامیدن مکانی است مقدس، مکانی است که بخشایش ایزدی در آن به باشندگان عطا می‌شود (شاه‌چراغی، ۱۳۸۸: ۹۴). بنابراین تقدس لغوی باغ نقش مذهبی باغ‌ها را متذکر می‌گردد. اسامی برخی باغ‌های دوران اسلامی همچون جنت، بهشت برین، خلد برین، مینو، رضوان، هش تبهشت و بهشت نیز حا کی از مذهبی بودن علت ساخت آن‌ها است.

بهشت در دین اسلام

قرآن کریم در حدود ۳۸۶ آیه با به‌کارگیری کلمات مترادف بهشت ” جنه، الجنه، جنات،جنتین، حدائق و اجزای بهشت الانهار و العیون” به معرفی بهشت پرداخته‌است که ۸۱ مورد به بهشت‌های زمینی و ۳۰۶ مورد بهشت و دنیای آخرت را توصیف کرده‌است و ۴ مورد از توصیفات بهشت‌های زمینی و اخروی با هم مشترک می‌باشد. ذکر این نکته نیز لازم است که در اکثر آیاتی که باغ و بهشت دنیوی توصیف شده‌است به قدرت و حکمت خدای متعال و دل‌نبستن به جهان مادی اشاره شده‌است (سوره‌النمل آیه۶۰، سوره عبس آیه۳۰، سوره حج آیه۶۳).

نام‌های بهشت در قرآن کریم

درباره نام‌های بهشت در قرآن کریم می‌توان به اسامی “خاص” و اسامی “عام” اشاره کرد. در اکثر تفاسیر بهشتی از هفت یا هشت بستان بهشتی نام برده شده‌است که عبارتند از: جنت فردوس، جنت عدن، جنت نعیم، دار الخلد، جنت الماوی، دارالسلام و علیون (کاشانی، ۱۳۴۴: ۱۳۰)، که هر کدام مراتب و درجات متفاوت دارند.

بررسی اجزای باغ ایرانی و باغ بهشتی از منظر اسلام

تعداد	اصول باغ ایرانی	توضیحات در باغ	اصول مذاهب اسلام	توضیحات در مذاهب	شکل
۱	سلسله مراتب	دید از پایین به بالا تعریف مسیر و دسترسی ها گذر از مسیر و رسیدن به پاداش زمینی تعیین یک مسیر مشخص برای رسیدن به هدف صدا و مسیر آب تلاشی برای رسیدن به هدف غایی	توحید	صراط مستقیم که انسان را به خدا می رساند
۲	تقارن	مکان‌یابی مطلوب عناصرحول محور اصلی باغ تناسب مطلوب بین ابعاد فضا و کالبد با ویژگیهای تقارن وتعادل ایجاد ارتباط بین طبیعت و محیط مصنوع تقارن در کوشک، گیاهان، کرت بندی و…	عدل	نشان دهنده مساوات و همراستایی برای رسیدن به یک هدف در مذاهب نشان از عدل الهی
۳	مرکزیت	دو محور عمود بر هم تاکید بر مرکزیت که معمولا یک عنصر مهم مثل حوض یا کوشک در مرکز محور قرار می‌گیرد	توحید	هدفمند و تمرکز روی یک هدف
۴	ریتم	ریتم در آب ریتم در گیاهان ریتم در دیواره ها ریتم در کفسازی ریتمی که از ورودی باغ تا نقطه انتهایی موجود است و…	توحید- معاد	این جهان دارای نظمی مشخص است و همگی از نقطه‌ای شروع میکنند تا به هدف نهایی که معبود است برسند مسیری که از تولد تا مرگ طی می­شود
۵	استقلال و تشخیص فضاها	فضاهای مثبت و کارکردی هر فضا دارای نظم و استقلال	نبوت	برای تحقق هدف آفرینش و رسیدن انسان به کمال مطلوب
۶	تنوع در وحدت، وحدت در تنوع	هندسه مصالح تنظیم فاصله دید کرت ها محورهای اصلی و فرعی و…	فروع دین	بسته به عقاید هر مذهب فروع دین متفاوت است ولی در عین تفاوت همه مذاهب یک هدف را دنبال میکنند و آن وحدت و رسیدن به یگانگی خداست
۷	طبیعت‌گرایی و بهره‌گیری از منظر	چشم اندازهای عمیق و باز در محورها هدف دار بودن مسیرها با ایجاد فضاهای نیمه باز ایوان و کوشک در بطن طبیعت بودن	توحید امامت معاد	مسیری هدایت کننده که تمرکز روی یک هدف دارد. و تمام مسیر برای رسیدن به خداست و پاداش بعد از مرگ بهشت جاویدان است

نتیجه‌گیری

با توجه به مطالبی که در سطور بالا ذکر گردید، برای جمع‌بندی و نتیجه‌گیری می‌بایست گفت: باغ ایرانی یک بازسازی از بهشت آسمانی است به روی زمین، در سرزمین کم آب و نیمه خشک ایران. واژه‌ی  بهشت با توجه به پیشینه‌ی ادبیاتی آن در زبان فارسی و شواهد تاریخی، اولین بار در تفکرات ایران شهری و دین کهن ایرانیان سُخنش به میان آمد. با آمدن اسلام به ایران با توجه به اینکه باز در دین جدید سخن از بهشت و دوزخ در میان بود و توصیفات بسیاری در کتاب مقدس مسلمانان از بهشت به میان آمده، دست مایه‌ی ساختن باغ‌هایی با برداشت از بهشت در میان هنرمند معمار ایرانی فراهم آمد؛ البته پیشینه‌ی باغ‌سازی ایرانیان که آبشخور فکریش بهشت بود در پیش از اسلام نیز رواج داشت و با درآمدن ایرانیان به اسلام این روش باز ادامه یافت. نمادهای معماری به کار رفته در باغ‌های ایرانی در دوران پس از اسلام کاملا نمادگرایانه است و چنان طراحی گردیده است که هر بیننده‌ای که وارد آن می‌گردد هدف سازنده و معمار آن به او انتقال می‌یابد.

مراجع

افشار نادری، کامران، (۱۳۷۴)، هم‌نشینی متضادها در معماری ایرانی، مجله ابدی، شماره ۱۹٫

افشار نادری، کامران، (۱۳۷۸)،مجله معماری و خلاقیت، شماره ۷٫

براتی، ناصر، (۱۳۸۳)، باغ و باغ‌سازی در فرهنگ ایرانی و زبان فارسی، مجله باغ منظر، شماره ۲٫

بل، سایمون، ترجمه محمد احمدی نژاد، (۱۳۸۶)، عناصر طراحی بصری معماری منظر، انتشارات خاک، اصفهان.

پیرنیا، محمد‌کریم، (۱۳۷۳)، باغ ایرانی، مجله ابدی، شماره ۱۵(۹-۴).

حیدرنتاج، وحید، (۱۳۸۰)، پایان نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران.

حیدرنتاج، وحید، (۱۳۸۹)، باغ ایرانی، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول، تهران.

خاکزند، مهدی و امیراحمد، احمد، (۱۳۸۶)، نگاهی اجمالی به هماهنگی میان طبیعت و معماری.

داراب، دیبا و انصاری، مجتبی، (۱۳۷۶)، باغ ایرانی، کنگره تاریخ معماری، نشر سازمان میراث فرهنگی، تهران.

دانش‌دوست، یعقوب، (۱۳۶۹)، باغ ایرانی، مجله آثار، ۱۸ و ۱۹ (۲۲۴-۲۱۴).

دانش‌دوست، یعقوب، (۱۳۷۴)، معماری ایرانی-نظرات تخصصی و صحبت از چهار نسل معماری، مجله ابدی، شماره ۱۹(۴۵-۴).

زمانی، لیلیان و امیرخانی، محمد‌رضا، (۱۳۸۸)، تشخیص و تحلیل جایگاه عناصر در باغ ایرانی با تاکید بر اصول آیین مذهبی، مجله باغ نظر، سال ششم، شماره ۱۱ (۳۸-۲۵).

سپهری،سهراب، (۱۳۷۰) ، اتاق آبی، انتشارات سروش.

سلطان‌زاده، حسین، (۱۳۷۸)، تداوم طراحی باغ ایرانی در تاج محل، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.

سمیعی آذر، علی‌رضا، (۱۳۸۶)، خرد باستانی؛مناظر جدید، نشر موزه هنرهای معاصر ایران، تهران.

شاه‌چراغی، آزاده، (۱۳۸۸)، تحلیل باغ ایرانی بر روی فرآیند روان‌شناختی تئوری بومی، مجله هویت شهر، شماره ۵٫

شاه‌چراغی، آزاده، (۱۳۸۸)، نمونه‌هایی از بهشت، نشر جهاد دانشگاهی، تهران.

شاه‌چراغی، آزاده، (۱۳۸۹)، پارادایم‌های پردیس؛ درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، انتشارات جهاد دانشگاهی تهران.

طوسی، معصومه و امامی فر،سید نظام، (۱۳۹۰)، نمادشناسی و نشانه شناسی عناصر باغ های ایرانی با توجه به عناصر باغ فین کاشان، مجله ی نگره،  شماره ۱۷.

علی مردانلو، سارا و انصاری، مجتبی، (۱۳۸۹)، سلسله مراتب دستیابی به باغ شازده، برترین کتاب‌های ماه، شماره ۱۴۲ (۵۵-۴۶).

کامروا، محمد‌علی، (۱۳۸۴)، آرمان‌گرایی در معماری ایرانی، ارائه شده در کنگره تاریخ معماری و شهرسازی، شماره ۱، ۳۷۴-۳۵۸٫

کاشانی، ملافتح‌الله، (۱۳۴۴)، نهج‌الصادقین، نشر اسلامیه، تهران.

لطیفی، ابوالقاسم، (۱۳۷۱)، باغ ایرانی، نشر پارک و فضای سبز تهران.

مهدی‌زاده سراج، فاطمه و نیکوگفتار، عاطفه، (۱۳۹۰)، بررسی تطبیقی راهکارهای دستیابی به آسایش، آرامش و تفکر در باغ‌های سنتی ایران و ژاپن، فصل‌نامه باغ نظر، سال هشتم، شماره ۱۷٫

میرفندرسکی، محمد امین، (۱۳۸۳)، باغ ایرانی، مطرح شده در اولین کنفرانس باغ‌های ایرانی، نشر سازمان میراث فرهنگی.

نائینی، فرشته، ۱۳۸۱، حیات در حیاط، انتشارات نزهت.

نعیما، غلامرضا، (۱۳۹۰)، باغ‌های ایرانی، انتشارات پیام، چاپ چهارم.

Carbon, Hans, (1998), Hidden paradise Isfahan, translated by Jamshid Arjomand, Rozafzun publication, Tehran.