آشپزخانه

آشپزخانه محل آماده سازی و پخت‌و‌پز غذا، کار در خانه، اتاقی که کدبانو خانه زمان زیادی را در آن سپری می‌کند، و اگر دارای قسمت‌ غذاخوری یا خوردن خوراکی مختصر باشد؛ محل ملاقات افراد خانواده با یکدیگر و با مهمانان نیز می‌باشد. دقت در طراحی و آسودگی در آن، چگونگی ارتباط آشپزخانه با سایر قسمت‌های خانه اهمیت بالایی برخوردار است. بهتر است برای طراحی آشپزخانه، علاوه بر اطلاعات طراحی معماری از اطلاعات و تجربیات یک بانوی خانه‌دار نیز؛ بهره جُست.

طراحی  قسمت‌هایی از آشپزخانه طوری ایجاد می‌شود که امکان تغییر و جابجایی اجزای آن وجود نداشته باشد. این اجزا شامل سطح میز کار آشپزخانه (می‌توان از سطح روی کابینت‌های زمینی استفاده شود)، فضاهای کابینت‌های بالایی و زمینی آشپزخانه، فضایی برای اجاق فر برقی و گازی، محل سینک شستشو ظروف، محل ماشین لباسشویی و ماشین ظرفشویی می‌باشد.

موقعیت آشپزخانه

آشپزخانه رو به شمال شرق یا شمال غرب، و در مجاورت و نزدیکی با باغچه سبزیجات و گیاهان و زیرزمین باشد. در حالت مطلوب آشپزخانه رو به دروازه باغ، درب ورود به خانه، محل بازی کودکان، حیاط خلوت و پاسیو باشد. جاگذاری محل آشپزخانه در خانه، با توجه به محل آبدارخانه، اتاق غذاخوری، اتاق نشیمن، حیاط خلوت و پاسیو صورت گیرد.

حداقل فضای تورفتگی محل پخت‌و‌پز ۵تا۶مترمربع، فضای آشپزی در آشپزخانه‌های معمولی همراه با محلی برای خوردن غذایی مختصر ۸تا۱۰مترمربع، و این فضا برای آشپزخانه‌های بزرگتر دارای محل غذاخوری ۱۲تا۱۴مترمربع می‌باشد.

اجزای آشپزخانه

کابینت‌های زمینی آشپزخانه برای نگه‌داری لوازم بزرگ و سنگین یا لوازمی که به ندرت مورد استفاده قرار می‌گیرند، مناسب است.

کابینت‌های دیواری عمق کمتری دارند تا از صفحه کابینت زیر آن به راحتی استفاده شود. این نوع کابینت، امکان دسترسی به ظروف را بدون خم شدن و به راحتی فراهم می‌آورد.

کابینت‌های تمام قد برای نگه‌داری مواد شوینده، جارو یا سایر وسایل بلند، و همچنین برای جاسازی یخچال، اجاق و یا مایکرو‌ویو در ارتفاعی مطلوب، قابل استفاده می‌باشند.

فاصله بین کابینت‌ها و بدن انسان متناسب باشد و کشوی بیرون آمده یا در باز شده به داخل محدوده حرکت و ارتباطات؛ با حداکثر پهنای بدن افراد درشت اندام نیز هماهنگ باشد. حداکثر فاصله ۱۵۰-۱۷۰سانتی‌متر لازم است. ولی وقتی یک محدوده‌ی حرکتی و ارتباطی کامل مورد نظر نباشد حداقل فاصله بین کابینت‌ها ۱۲۰‌سانتی‌متر نیز پیشنهاد می شود.

فاصله پیشنهادی بین لبه جلویی کابینت و نزدیک ترین مانع فیزیکی ۱۲۰سانتی‌متر است.

سینک ظرفشویی، صفحه آبکشی ظروف، لوله‌های مربوط به فاضلاب سینک و ماشین‌ ظرفشویی و ماشین لباسشویی، واحد دفع زباله، (در صورت نیاز واحد آبگرمکن برقی) در کابینت‌های زمینی گنجانده شود.

درب‌های تاشو یا کشویی برای کابینت‌ در آشپزخانه‌هایی که فضایی محدود دارند، مناسب است. این درب‌ها به هنگامی که باز هستند به فضایی اضافی نیاز ندارند.

جنس مواد مورد استفاده در کابینت‌های آشپزخانه می‌تواند شامل چوب، تحته‌های چندلایه، نئوپان، ام‌دی‌اف و سایر ترکیبات و مصنوعات چوبی یا پلاستیک باشند. سطح چوب بکار رفته در کابینت‌ها و همچنین قفسه‌های کابینت باید مقاوم در برابر آب و زنگ‌زدگی و فرسایش باشد، می‌توان برای سطح چوب‌ها از روغن یا رنگ‌های مخصوص ضد آب و یا روکش‌های پلاستیکی نیز استفاده کرد. برای کابینت‌های ظروف فلزی، دیگ‌ها و قابلمه‌ها و تابه‌ها، قفسه‌های فلزی نیز مناسب ‌می‌باشد.

تجهیزاتی خاص از قبیل کشوی مخصوص نان، تخته برش چند منظوره کشویی، کابینت‌هایی دارای قفسه‌های کشویی یا لولایی، ترازوی آشپزخانه کشویی، کشوی ادویه‌جات، میله ریلی حوله، و سایر اینگونه موارد، در صرفه‌جویی فضا، زمان و انرژی، مفید می‌باشند.

چینش اجزای آشپزخانه

چینش لوازم و تجهیزات مختلف در آشپزخانه، طوری باشد که توالی انجام کارها در آشپزخانه وجود داشته باشد و نیاز به رفت‌وآمد در آشپزخانه را به حداقل برساند. فضای کافی و مناسب برای رفت‌وآمد و حرکت آسوده در آشپزخانه وجود داشته باشد.

در صورت امکان، محل انجام کارها طوری باشد که نیاز به ایستادن در آشپزخانه را به حداقل برساند. تنظیم درست و مناسب ارتفاع محل انجام کارها با قد افراد نیز لازم است تا نیازی به تغییر حالت طبیعی بدن و قرار گرفتن شرایط ایستایی بدن در حالتی نامناسب نباشد.

چیدمان مناسب برای سهولت انجام کار در آشپزخانه، از راست به چپ به ترتیت: سطح روی کابینت‌های پایینی به عنوان میز کار، اجاق پخت‌و‌پز، مکان آماده‌سازی غذا، سینک‌ظرفشویی، سطح مورد استفاده جهت آب‌کشی، می‌باشد. توجه داشته باشید که افراد چپ‌دست، ترجیح می‌دهند از چپ به راست کار کنند.

برای حرکت آزاد و استفاده آسوده از لوازم و تجهیزات آشپزخانه، حداقل عرض ۱/۲۰متر بین دو طرف لازم است. با عمق ۶۰سانتی‌متر کابینت برای هر طرف آشپزخانه، حداقل عرض آشپزخانه ۲/۴۰متر می‌باشد.

تهویه در آشپزخانه

تهویه در آشپزخانه لازم است. آشپزخانه‌های بدون پنجره به طور معمول غیر مطلوب می‌باشند و استفاده از آن‌ها فقط در صورت وجود تهویه مناسب و کافی مجاز است. آشپزخانه می‌بایست دارای ارتفاع حداقل ۲/۴۰متر و پنجره‌ای با اندازه حداقل یک‌هشتم فضای مفید اتاق، باشد.

وجود هواکش هود در بالای اجاق لازم است. سیستم هواکش، نیازمند دریچه خروجی و تخلیه هوا به بیرون می‌باشد، این سیستم باعث ایجاد هوایی مناسب و عملکردی بهتر از سیستم گردش هوا می‌شود. بین سیستم تخلیه هوا/هواکش و سیستم گردش هوا تفاوت وجود دارد و هر دو لازم می‌باشد.

نکاتی راجع به پیشخان کار/میز غذاخوری

برای راحت نشستن افراد پشت میز لازم است برای هر فرد در حالت نشسته فضایی به اندازه ۷۵سانتی‌متر در نظر گرفته شود. اگر ارتفاع میز ۹۰سانتی‌متر باشد در این صورت چهارپایه‌ها باید به جای پای محکمی مجهز شود.

ارتفاع پیشخان اکثر میزهای آشپزخانه ۹۰سانتی‌متر است ولی برای یک فرد نشسته در حال انجام کار؛ ارتفاع ۸۰سانتی‌متر کافی به نظر می رسد. البته کارهای آشپزی و آماده‌کردن غذا در حالت ایستاده با یک پیشخان کوتاه‌تر بهتر و راحت‌تر انجام می‌شود. اهمیت کم بودن این ارتفاع در مواردی که فرد به نیروی بازوها و عضلات پشت نیاز دارد (مثلا هنگام آماده کردن خمیر نان) بیشتر به چشم می‌خورد.

اندازه فضای پیرامون میز، به میزان دسترسی افقی نوک انگشت کاربری بستگی دارد که دارای حداقل ابعاد بدن است. اندازه ۴۵‌سانتی‌متر بر اساسی صدک پنجم داده‌های مربوط به افراد مؤنث محاسبه شده‌است.

محدوده بحرانی پیشخان کار در مقابل افراد  ۷۵سانتی‌متر×۴۵سانتی‌متر می‌باشد که دسترسی به این محدوده به راحتی و بدون دراز کردن دست‌ها از پهلو امکان پذیر است. آن قسمت از پیشخان که از این محدوده فراتر باشد با کمی تلاش قابل دسترسی است، البته میزان این دسترسی به قابلیت دسترسی بدن افراد و اندازه بدن هر فرد بستگی دارد.

 محل اجاق ها

حداقل فواصل مربوط به اجاق گاز ۱۲۰سانتی‌متر است. اصول اندام سنجی مربوط به تعیین این فاصله برای محدوده کار با اجاق دیواری ۱۰۰سانتی‌متر است که این اندازه هم برای باز وبسته کردن راحت درب اجاق مناسب است و هم با ابعاد بدن آشپز هماهنگی دارد.

ملاحظه اندام سنجی مهمی که اغلب در طراحی فضای آشپزخانه نادیده گرفته می شود ارتفاع دید فرد است. طبق این اصل فاصله قسمت بالای اجاق گاز تا لبه ی پایینی هواکش بالای آن باید این امکان را فراهم کند که شعله های عقبی اجاق گاز برای شخص کاربر قابل دید باشد.

محل ظرفشویی آشپزخانه

حداقل فاصله پیشنهادی جهت پر و خالی کردن ماشین ظرف شویی ۱۰۵سانتی‌متر است. که این فاصله با ابعاد بدن فرد–سکوی بیرون آمده‌ی پیشخان و درِ باز شده‌ی ماشین ظرفشویی هماهنگی دارد. برای ایجاد محدوده حرکت و ارتباطات باید ۷۶سانتی‎متر به این اندازه اضافه کرد.

ارتفاع پیشنهادی پیشخان ۹۰سانتی‌متر است. اگر بالای ظرفشویی پنجره‌ای تعبیه نشده و قرار است به جای آن قفسه دیواری نصب شود ارتفاع روی پیشخان تا لبه پایین قفسه دیواری نباید از ۵۵سانتی‌متر کمتر باشد.

معمولاً یک سینک ظرفشویی دولگن، دارای یک سطح شیب‌دار در یک سمت آن و سطحی صاف در سمت دیگر آن، لازم است. بهتر است ماشین ظرفشویی در سمت راست یا چپ سینک قرار داشته باشد.

نکات مهمی که در طراحی آشپزخانه باید در نظر داشت

در نظر گرفتن تجهیزات فاضلاب و لوله‌کشی آب مورد نیاز برای ماشین‌ لباسشویی، ماشین ظرفشویی، یخچال، و همچنین تجهیزات برقی مورد نیاز برای آن‌ها و برای سایر وسایل برقی مورد استفاده در آشپزخانه مانند مایکرو‌ویو، اجاق، و همچینین تجهیزات و لوله‌کشی گاز برای اجاق گازی، در محل مناسب و با رعایت نکات ایمنی و استاندارد مربوط به آن‌ها، لازم است.

سطح کف آشپزخانه و دیوارها تا ارتفاع حداقل ۳۵سانتی‌متر عایق رطوبتی پوشانده شده باشد. کف آشپزخانه جهت شستشو و نظافت بهتر دارای آبرو باشد. در جاگذاری محل کفشوی به موقعیت سایر اجزای آشپزخانه و محل ورودی توجه شود.

ابعاد کابینت‌ها، بخش‌های مختلف نصب شده در آشپزخانه، دستگاه‌ها و تجهیزات مورد استفاده در آشپزخانه، محل‌های انبار لوازم و وسایل مورد نیاز آشپزخانه، فرم قرارگیری و جاگذاری آن‌ها در هنگام طراحی پلان آشپزخانه در نظر گرفته شود.

برای طراحی آشپزخانه، رعایت حداقل عرض‌های زیر برای لوازم و تجهیزات آشپزخانه لازم است: اجاق پخت‌وپز ۶۰سانتی‌متر، سینک دولگنه و سطح میز آبکشی (شامل ماشین ظرفشویی) ۱۵۰سانتی‌متر، یخچال ۶۰سانتی‌متر، فریزر ۶۰سانتی‌متر، کابینت لوازم و ظروف آشپزخانه/مواد تمیزکننده/خواربار ۱۷۰سانتی‌متر.

اگر سطح میز انجام کار و سطح میز آشپزخانه به عرض ۲۰۰سانتی‌متر باشد، حداقل فضایی برابر ۷۰۰سانتی‌متر برای ایستادن لازم است.

تجهیزات گازی و الکترونیکی و همچنین سایر وسایل، مبلمان و تجهیزات بکار رفته در آشپزخانه، طوری ساخته شده‌اند که کنار هم نصب شده و ترکیبی متناسب و هماهنگ با فضا را برای استفاده بهتر از آشپزخانه فراهم آورند.

به اندازه کافی پریز‌های ایمن و استاندارد در محل و ارتفاع مناسب قرار داشته باشد. برای هر یک از قسمت‌های میز کار و آماده‌سازی غذا، حداقل یک پریز دوبخشی لازم است.

طراحی روشنایی مناسب برای محیط کار آشپزخانه نیز اهمیت دارد.

تصاویر مربوط به استانداردهای بکار رفته در فضای آشپزخانه

* لطفاً به تصاویر با دقت توجه شود، نکات بکار رفته در آن‌ها در متن آورده نشده است.