باغ تخت شاهزاده در دامنه ارتفاعات جوپار به مساحت۵/۵ هکتار با شکلی مستطیلی با شیبی حدود ۶/۴% شکل گرفته و حصاری بلند آن را از جو نامساعد اطراف جدا می‌سازد.
باغ شاهزاده ماهان یکی از زیباترین باغ‌های تاریخی ایران محسوب می‌شود. این باغ در حدود ۴ کیلومتری شهر ماهان و در دامنه کوه‌های تیگران هزار بنیان واقع شده و مربوط به اواخر دوره قاجاریه می‌باشد. شهر ماهان در ۳۵کیلومتری کرمان قرار دارد.
باغ شاهزاده در زمان فرمانروای وقت کرمان عبدالحمید میرزا، فرمانفرما ناصرالدوله شاهزاده قاجار و به خواست وی ساخته شده است. زمان ساخت این باغ سال ۱۲۹۷ هجری قمری و در سال‌های پایانی دوران قاجار است و بیش از یک سده از پایه‌گذاری آن می‌گذرد.
در این باغ دو بنای ممتاز ساخته شده است. سر در ورودی باغ که بنایی دو اشکوبه و زیباست و ساختمان شاه نشین که در بالای باغ ساخته شده و آن هم دو اشکوبه است. حمام کوچک و اتاق هایی در دو سوی این بناها نیز ساخته شده است. جلوه ویژه این باغ گردش آب در باغ است که از چشمه پرآبی سرچشمه گرفته و با ریزش آب در حوض‌های پلکانی در فاصله ساختمان شاه نشین تا سر در ورودی چشم انداز بسیار زیبایی می‌آفریند. و در دو سوی این حوض‌ها و در فضای باغ درختان تنومند و سایه گستری روییده است که بر زیبایی این باغ می‌افزاید. گفته‌اند که ماموران ناصر الدوله برای به دست آوردن بهترین نهال‌ها و گونه‌های درختی و کاشتن آن‌ها در این باغ، به روستای پاریز سیرجان رفته و با الاغ‌هایی که به زور از اهالی روستا می‌گرفتند، نهال‌ها را به این باغ می‌فرستادند. از این رو برخی از روستاییان برای حفظ الاغ‌های خود، آن‌ها را در اتاق‌های مسکونی خود پنهان می‌کردند. همچنین گفته‌اند هنگامی که خبر مرگ ناصرالدوله به ماهان رسید، بنای این باغ که در حال آجرکاری سر در ورودی باغ بود، آجرها و مصالح خود را از روی داربست پایین انداخت و فرار کرد و هنوز جای خالی چند آجر و کاشی بر سر در ورودی باغ دیده می شود. باغ شازده در سال ۱۳۷۰ بازسازی شد و امروز پذیرای گردشگران است.
نهر آبی که وارد باغ می‌گردد در جهت طولی باغ به گونه‌ای توزیع می گردد که علاوه بر آبیاری کرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین که شرایط اولیه باغ تخت‌ها است، بر روی محور اصلی و میانی باغ به صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی کیفیت بخش باغ بدل می‌گردد.
در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت که بنای اصلی روی آن قرار دارد و ورودی باغ، برابر سر در خانه، دو استخر طراحی گردیده که سطح وسیع آب، صدا و جهش آب و فواره‌‌های آن‌ها به مطبوعیت باغ می‌افزاید.
بناهای باغ عبارتند از کوشک اصلی یعنی سکونتگاه دائمی و یا فصلی مالک که در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. سر در خانه در مدخل باغ به صورت بنایی خطی جبهه ورودی باغ را اشغال کرده و در دو طبقه بنا گردیده است. طبقه فوقانی دارای اطاق هایی است که برای زندگی و پذیرایی پیش بینی شده‌اند. سایر بناهای خدماتی باغ از حصار اصلی استفاده نموده و به صورت دیواری مرکب بناهای مختلف خدماتی را در نقاط مناسب در خود جا داده است. ورودی‌های فرعی باغ نیز در دو ضلع طولی پیش بینی شده‌اند. طرح اندازی باغ شازده از چشم اندازهای باغ که از ویژگی‌های اصلی باغ تخت‌ها می‌باشد به بهترین وجه استفاده نموده است. دید روهای ممتد در جهت طولی باغ از کوشک اصلی به سایر قسمت‌های باغ و بالعکس از سردر خانه غنای خاصی به زندگی در باغ می‌دهد. مناظر بیرونی باغ که از داخل و یا از بیرون باغ قابل رؤیت هستند، در نمایش تضاد دو کیفیت زیست محیطی باغ و خارج باغ از نمونه‌های کم نظیر و منحصر به فرد باغ شازده می‌باشد.
سردر ورودی
سردر ورودی به صورت حجمی شفاف، ایجاد فضای واحدی میان این پیش فضا، چهارباغ و داخل باغ می‌نماید. در داخل این بنا دید به فضاها در دو سوی محور اصلی باغ امکان پذیر بوده و فضای بیرونی با درون باغ به صورت سیال و در یکدیگر ادغام می‌شوند.
فضای داخل باغ
در بدو ورود به باغ کل فضای باغ در راستای محور اصلی و در ادامه آن و مناظر ارتفاعات جوپار رؤیت می‌شود. این چشم انداز طولانی با حجم بالا خانه در انتها بسته می‌شود و با حضور درختان در دو جانب محور که در مواقعی از سال رنگ‌های متفاوت دارند تقویت می‌شود.
حضور جریان سراسری آب در محور اصلی باغ، آبشارها و صدای آن به تعریف این محور کیفیت مطلوبی می‌دهد؛ و انعکاس درختان و بنای سردرخانه و بالاخانه در دو استخر باغ ابعاد جدیدی به فضا می‌دهد. نور و سایه نیز به سهم خود در این فضاسازی نقش مهمی را ایفا می‌کنند.
نظام فضایی زمین
باغ به خاطر اختلاف سطح حدوداً ٢٠متری در طول محور اصلی به طور مناسبی تقسیم بندی گردیده است. این تقسیم بندی سطوح که از شیب طبیعی ناشی می‌شود ماهیت باغ تخت را تعریف می‌کند.
نظام هندسی
شکل اصلی باغ شاهزاده مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یک می‌باشد. طول کلی داخل باغ ۴٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است. تقسیم بندی کلی باغ به صورت یک محور طولی و دو کانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل تشخیص است.
محورهای فرعی به صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح ها، کرت‌ها را که شمار آن‌ها در هر طرف هشت می‌باشد؛ به وجود آورده‌اند.
بناهای باغ به سه دسته تقسیم شده‌اند: بنای اصلی در بالاترین تخت قرار دارد. بنای سردر خانه در بخش ورودی و سایر بناهای خدماتی مماس به دیوار اصلی و خارج از آن واقع شده‌اند.
سطح بنای بالاخانه ۴٨٧ متر مربع و سطح سردر خانه ٢٣۴ متر مربع و فاصله این دو از یکدیگر ٣٢۵ متر است.
نظام معماری
نظام معماری در رابطه تنگاتنگ با نظام فضایی و نظام هندسی باغ است. محدوده باغ با دیواری بلند و مرکب محصور گردیده است. این دیوار با بناهایی که در داخل آن و یا با تصرف بخشی از وسعت بیرونی باغ مشخص شده، باغ را از محیط خارج جدا می‌سازد.
زمین آرایی تخت باغ، و طبقه طبقه شدن آن از طریق سطوح کرت‌ها، سطح باغ را آینه وار در معرض دید قرار می‌دهد و بنابراین رابطه ساده بین نظاره‌گر و زمین مسطح به صورت غنی تری در می‌آید و مشارکت نقش توپوگرافی زمین در فضای باغ را تشدید می‌کند. جریان آب به ویژه حوض ها علاوه بر تاکید محورها و آب نمای سراسری به صورت آب شره‌ها سطوح شفافی را بروی زمین برای انعکاس دیگر عناصر ارایه داده است. درخت‌های سایه افکن ویژگی‌های معماری فضای باغ را تاکید و تشدید می‌کنند.
سردر خانه از معماری شفافی برخوردار است که امکان رؤیت چند جانبه باغ را میسر می‌سازد. از جمله، منظری که از ارتفاع فوقانی به سمت بالاخانه و پایین کوه‌ها جوپار که در فصول مناسب پوشیده از برف هستند رؤیت می‌شود از یکسو، و منظر دیگری که به سمت مقابل ورودی باغ در امتداد چهار باغ تا دور دست کوه‌های بلوار ادامه می‌یابد.
بنای بالاخانه طویل ترین بنای منفرد باغ می‌باشد که عمود بر محور اصلی و در انتهای آن قرار گرفته و بخش پایانی محور محسوب می‌شود. با این که در پشت آن قسمتی از حیاط واقع است اما از آنجا که حیاط مذکور اهمیت حیاط اصلی را ندارد این حجم از بنا رابطه اصلی را با حیاط پشتی قطع می‌کند.
نظام آبیاری
نظام آبیاری در باغ شازده کلاً تابع دو اصل می‌باشد. یکی آبیاری گیاهان باغ و دوم بهره برداری از موجودیت و کیفیت‌هایی که آب می‌تواند در باغ ایجاد نماید.
بررسی وضع اولیه باغ نشان می‌دهد که حرکت پلکانی آب در محور میانی تا بیرون از باغ نیز ادامه داشته است. این فضا در حال حاضر با رواق‌هایی بازسازی و سنگ فرش شده است. دو استخر اصلی باغ در قسمت بالا و در قسمت ورودی دارای فواره‌هایی بوده‌اند که آب را به ارتفاع قابل ملاحظه‌ای پرش می‌دادند. این راه حل کمتر در باغ های ایرانی دیده شده است و یقیناً متاثر از شناخت باغ ها و چشمه‌های اروپایی است.
تصاویر باغ شاهزاده ماهان کرمان
